पंजाब कर्करोगयुक्त शेतीमालासाठी कुप्रसिद्ध : नियंत्रित न केल्यास संपूर्ण भारतात कर्करोग पसरण्याचा धोका !

पंजाबच्या ‘माळवा’ भागातून राजस्थानात प्रतिदिन धावणारी ‘बठिंडा-बिकानेर पॅसेंजर रेल्वे’ ही ‘कॅन्सर (कर्करोग) एक्सप्रेस’ या नावाने कुप्रसिद्ध आहे. ही गाडी प्रतिदिन मोठ्या संख्येने कर्करोगाच्या रुग्णांना राजस्थानमधील उपचार केंद्रांपर्यंत घेऊन जाते. विशेषतः बठिंडा जिल्हा कर्करोगाच्या उच्च प्रमाणासाठी ओळखला जातो. एकूणच पंजाबातील भूमी आणि भूजल हे कीटकनाशकांच्या अतीवापराने विषारी झाले आहे, जे या भयावह परिस्थितीचे मुख्य कारण आहे.

१. कीटकनाशकांच्या अतीवापरामुळे सर्वसामान्यांच्या आरोग्यावर होणारे गंभीर परिणाम

कीटकनाशकांच्या अतीवापरामुळे भूमी आणि पाण्याचे प्रदूषण झाले आहे. या प्रदूषित भूमीत उगवलेले पीक आणि दूषित पाणी सेवन केल्याने लोकांच्या आरोग्यावर गंभीर परिणाम होत आहे. कीटकनाशके आणि इतर रासायनिक पदार्थांच्या सततच्या संपर्कामुळे कर्करोगासह अनेक आरोग्य समस्या उद्भवत आहेत. या विषारी अन्न आणि पाणी यांमुळे केवळ कर्करोगच नव्हे, तर रासायनिक प्रदूषणामुळे मतिमंद मुलांचे प्रमाणही वाढत आहे.

२. आरोग्यविषयक समस्या देशभरात पसरण्याचा धोका

पंजाब हे भारताचे प्रमुख अन्नधान्य उत्पादक राज्य आहे. येथे उत्पादित होणारे गहू आणि तांदूळ देशभरात वितरित केले जातात. त्यामुळे या प्रदूषित भूमीत उगवलेले धान्य संपूर्ण देशभर पोचते, ज्यामुळे ही समस्या केवळ पंजाबपुरती मर्यादित रहात नाही. असा पंजाबी गहू, तांदूळ भारतात सर्वत्र स्वस्त धान्याच्या दुकानातून पोचत असतो, जे एक मोठे आरोग्यासाठी घातक धोरण बनू शकते.

३. जागरूकतेच्या अभावी कीटकनाशकांच्या दुष्परिणामांकडे शेतकर्‍यांचे दुर्लक्ष

या परिस्थितीत चिंताजनक, म्हणजे शेतकर्‍यांचे कीटकनाशकांच्या माध्यमातून आरोग्यावर होणार्‍या दुष्परिणामांकडे दुर्लक्ष ! शेतकरी प्रामुख्याने उत्पादन वाढीवर आणि आर्थिक लाभावर लक्ष केंद्रित करतात. अल्प कालावधीत अधिकाधिक पीक घेण्याची इच्छा आणि रासायनिक खतांवरील अवलंबित्व यांमुळे दीर्घकालीन आरोग्य धोक्यांकडे त्यांचे दुर्लक्ष होते. या धोक्यांविषयी जागरूकतेचा अभाव हे एक मोठे आव्हान आहे.

कर्करोगाच्या वाढत्या प्रमाणाचा परिणाम केवळ आरोग्यावरच नाही, तर समाजावरही होत आहे. कर्करोगाच्या उपचारासाठी होणारा व्यय आणि त्याचा सामाजिक प्रभाव हा कुटुंबांवर मोठा आर्थिक बोजा टाकतो. अनेक कुटुंबे या आजारामुळे आर्थिक संकटात सापडतात, ज्यामुळे त्यांच्या जीवनमानावर दीर्घकालीन परिणाम होतो.

४. पर्यावरणाला पूरक उपाययोजना आवश्यक !

या गंभीर समस्येवर मात करण्यासाठी अनेक पर्यावरणस्नेही उपायांची आवश्यकता आहे. नैसर्गिक खतांचा वापर वाढवणे, हा एक महत्त्वाचा पर्याय आहे. सेंद्रिय पद्धतींचा वापर केल्याने मातीचे आरोग्य सुधारण्यास साहाय्य होईल. त्यासह वनस्पतीजन्य कीटकनाशकांचा वापर वाढवणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ निंबोळी आधारित कीटकनाशके कमी हानीकारक असून पर्यावरणपूरक आहेत. या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी व्यापक उपाययोजनांची आवश्यकता आहे. शेतीतील रासायनिक पदार्थांच्या वापरावर कठोर नियंत्रण आणण्याची आवश्यकता आहे. पर्यावरण संरक्षण कार्यक्रम राबवणे, सार्वजनिक आरोग्य सुधारणा करणे, सेंद्रिय शेतीला प्रोत्साहन देणे, पाणी शुद्धीकरण प्रकल्प राबवणे आणि जनजागृती कार्यक्रम आयोजित करणे या सर्व गोष्टींची तातडीने कार्यवाही करणे आवश्यक आहे.

५. सरकार, शेतकरी, आरोग्य तज्ञ आणि नागरिक यांनी एकत्र येण्याची आवश्यकता !

या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी सामूहिक प्रयत्नांची आवश्यकता आहे. सरकार, शेतकरी, आरोग्य तज्ञ आणि नागरिक यांनी एकत्र येऊन काम करणे महत्त्वाचे आहे. दीर्घकालीन धोरणे आखून शाश्वत शेतीपद्धतींचा अवलंब करणे महत्त्वाचे आहे. शेतकर्‍यांना पर्यावरणपूरक शेतीपद्धतींविषयी शिक्षित करणे आणि त्यांना या पद्धती अवलंबण्यास प्रोत्साहित करणे आवश्यक आहे.

६. निष्कर्ष

पंजाबमधील ही परिस्थिती अत्यंत गंभीर असून त्यावर तातडीने उपाययोजना करणे आवश्यक आहे. केवळ उत्पादन वाढीकडे न पहाता पर्यावरण आणि मानवी आरोग्य यांचे संतुलन राखणे महत्त्वाचे आहे. शाश्वत विकासाच्या दृष्टीकोनातून या समस्येकडे पाहून दीर्घकालीन उपाय शोधणे आवश्यक आहे. केवळ अशाच प्रकारे आपण पंजाबमधील कर्करोगाच्या भयावह समस्येवर मात करू शकू आणि येत्या पिढ्यांसाठी एक निरोगी अन् सुरक्षित भविष्य सुनिश्चित करू शकू.

– श्री. नारायण नाडकर्णी, फोंडा, गोवा.