मुलगा आणि सून यांना पूर्णवेळ साधना करण्‍यासाठी प्रोत्‍साहन देणार्‍या देवरुख (जिल्‍हा रत्नागिरी) येथील पू. (श्रीमती) विजया पानवळकर (वय ८४ वर्षे ) !
कुटुंबियांनी व्‍यक्‍त केलेली मनोगते
१. सौ. क्षिप्रा जुवेकर (पू. आजींची नातसून) – मला वर्षातून क्‍वचित् एकदा देवरुखला जाण्‍याची संधी मिळते. आतापर्यंत मी जेव्‍हा जेव्‍हा देवरुखला गेले, तेव्‍हा पू. आजींनी कधी माझ्‍याशी फार वेळ गप्‍पा मारल्‍या, असे झाले नाही; परंतु त्‍यांच्‍या शेजारी केवळ बसल्‍यावर मला पुष्‍कळ शांत वाटायचे आणि पू. आजींच्‍या चेहर्‍यावर मला तेज जाणवायचे.
२. श्री. पुरस्‍कार विनय पानवळकर (पू. आजींचा नातू) – बाबा आणि आई अध्‍यात्‍मप्रसारासाठी बाहेर जायचे. इयत्ता दुसरीपासून आजीनेच माझा प्रेमाने सांभाळ केला. ती मला रामायण-महाभारतातील कथा सांगायची. मी एकच कथा तिला अनेक वेळा सांगायला सांगायचो. त्‍या वेळी ती न कंटाळता एकच गोष्‍ट परत तेवढ्याच गांभीर्याने सांगायची. योग्‍य कृती कशी करायची? आणि का करायची ? यांचे महत्त्वही आजी मला समजावत असे. मागील ३-४ मासांपासून ती संसारातून पूर्णपणे अलिप्‍त झाल्‍यासारखी वाटत आहे. आज ती ‘पू. आजी’ झाल्‍याचे ऐकून मला पुष्‍कळ आनंद झाला.
३. सौ. ऋतुजा पानवळकर (पू. आजींची नातसून) – पू. आजींचा श्रीकृष्‍णासमवेत जो संवाद व्‍हायचा, त्‍याविषयी त्‍या आम्‍हाला सांगायच्‍या. त्‍यांच्‍या मनात साधनेत प्रगती व्‍हावी आणि कधीतरी संतपदापर्यंत पोचावे, ही भावना प्रबळ असायची. कितीही आजारपण आले, तरीही त्‍या साधनेचे प्रयत्न आणि प्रतिदिनचे नामस्‍मरण यांमध्‍ये खंड पडू देत नसत. सतत ‘मी कुठे न्‍यून पडते का?’, असा त्‍यांचा विचार असे. ‘मनापासून आणि चिकाटीने प्रयत्न केल्‍यास आपण साधनेत नक्‍कीच प्रगती करू शकतो’, हेच पू. आजींकडून आम्‍हाला शिकायला मिळाले.
साधकांची मनोगते
१. श्री. चंद्रशेखर गुडेकर – एक दिवस मी पू. आजींच्‍या घरी गेलो असता आजी मला म्‍हणाल्‍या की, श्रीकृष्‍णाने माझी प्रगती करून घेतली, तशीच प्रगती साधकांचीही झाली पाहिजे.
२. सौ. प्रिया बने – पू. आजी जशा घरातील कुटुंबाची काळजी घेतात, त्‍याचप्रमाणे आम्‍हा साधकांचीही काळजी घेतात.
देवरुख (जिल्‍हा रत्नागिरी) येथील सनातनच्‍या १२६ व्‍या संत पू. (श्रीमती) विजया पानवळकर यांची त्‍यांचा मुलगा श्री. विनय पानवळकर आणि सून सौ. नेहा पानवळकर यांना जाणवलेली गुणवैशिष्‍ट्ये ११ ऑक्‍टोबर २०२३ या दिवशीच्‍या अंकात आपण पाहिली. आज त्‍यापुढील उर्वरित भाग पाहुया.
३. श्री. विनय वसंत पानवळकर आणि सौ. नेहा विनय पानवळकर
३ अ. आध्यात्मिक पातळी वाढण्‍यासाठी तळमळीने प्रयत्न करून ६१ टक्‍के आध्यात्मिक पातळी गाठणे : ‘आपत्‍काळात टिकून रहाण्‍यासाठी आध्यात्मिक पातळी चांगली असायला हवी’, असे तिच्‍या लक्षात आल्‍यावर तिने ‘स्‍वतःची आध्यात्मिक पातळी वाढावी’, यासाठी गुरुदेवांना तळमळीने प्रार्थना करून प्रयत्न चालू केले. वर्ष २०१४ मध्‍ये तिच्‍या वयाच्‍या ७४ व्‍या वर्षी गुरुदेवांच्‍या कृपेने तिची आध्यात्मिक पातळी ६१ टक्‍के झाली.
३ आ. मृत्‍यूपूर्वी संतपद गाठण्‍याचे ध्‍येय ठेवणे आणि शारीरिक स्‍थिती बिघडल्‍याने सेवा करण्‍यावर बंधने आल्‍यावर सतत श्रीकृष्‍णाच्‍या अनुसंधानात राहून साधना चालू ठेवणे : त्‍यानंतर तिने मृत्‍यूपूर्वी संतपद गाठण्‍याचे ध्‍येय मनाशी ठरवले. त्‍यासाठी तिने साधनेची तळमळ वाढवली; मात्र आध्यात्मिक पातळी ६१ टक्‍के झाल्‍यानंतर तिची शारीरिक स्‍थिती पुष्‍कळच बिघडत गेली. तीव्र गुडघेदुखी आणि इतर शारीरिक दुखणी यांमुळे ती घराबाहेर पडून सेवा करू शकत नव्‍हती. तेव्‍हा तिने श्रीकृष्‍णाशी सूक्ष्मातून संवाद वाढवला. ती श्रीकृष्‍णाशी नियमित बोलू लागली आणि त्‍याचे मार्गदर्शन घेऊ लागली. ‘श्रीकृष्‍ण तिच्‍याशी बोलत आहे’, अशी अनुभूतीही तिला येऊ लागली. ‘नियमितपणे नामस्‍मरण, चिंतन आणि श्रीकृष्‍णाचे मार्गदर्शन यांनुसार कृती करणे’, हीच तिची साधना झाली.
३ इ. श्रीमती विजया पानवळकर यांची जाणवलेली गुणवैशिष्‍ट्ये
३ इ १. स्‍वावलंबी आणि ‘आपल्‍यामुळे इतरांना त्रास होऊ नये’, याची काळजी घेणे : गुडघेदुखीचा त्रास आणि शारीरिक दुर्बलता यांमुळे तिला घरात ‘वॉकर’ घेऊनच चालावे लागते, तरीही ती स्‍वतःची छोटी-मोठी सर्व कामे स्‍वतःच करते. ‘आपल्‍यामुळे इतरांना त्रास होऊ नये’, असा तिचा विचार असतो. या स्‍थितीतही तिने घरातील काही कामांचे दायित्‍व घेतले असून ती अजूनही ते निरंतर पार पाडत आहे, उदा. घासलेली भांडी जागेवर लावून ठेवणे इत्‍यादी.
३ इ २. स्‍वयंशिस्‍त : आईमध्‍ये चिकाटी, सातत्‍य आणि नियोजनबद्धता हे गुण आहेत. ‘झोपणे-उठणे, अल्‍पाहार, जेवण आणि औषधे घेणे’, हे सर्व ती तिच्‍या ठरलेल्‍या वेळीच करते. तिचे ‘नामजप आणि मानसपूजा केव्‍हा करायची ?’, याचेही नियोजन ठरलेले असते. तिने सातत्‍याने अन् चिकाटीने ते अनेक वर्षे पाळले आहे.
३ इ ३. नामजप सत्‍संगात सहभागी होण्‍यासाठी सकाळी लवकर उठणे : मागील काही वर्षे तिला रात्री अल्‍प वेळ झोप लागते आणि पहाटे शांत झोप लागते. त्‍यामुळे ती पहाटे झोपून विश्रांती घेते; मात्र मे २०२३ पासून सकाळी ६ ते ७ या वेळेत नामजप सत्‍संगाला आरंभ झाला. तेव्‍हा तिने तिच्‍या उठण्‍याच्‍या पद्धतीत पालट केला आणि ती लवकर उठून नियमितपणे सत्‍संगात सहभागी होऊ लागली.
३ इ ४. नातेवाइकांशी साधनेविषयी बोलणे : ती घरी आलेल्‍या नातेवाइकांशी प्रापंचिक विषयांवर फारशी बोलत नाही; मात्र ‘साधना किंवा अध्‍यात्‍म’, हा विषय निघाला, तर बराच वेळ बोलते.
३ इ ५. सतत श्रीकृष्‍णाच्‍या अनुसंधानात असणे : आई सकाळपासून रात्रीपर्यंत प्रत्‍येक कृती करतांना श्रीकृष्‍णाशी बोलते. ‘तो आपल्‍या समवेत आहे’, या भावानेच ती प्रत्‍येक कृती करते. ती प्रत्‍येक कृती त्‍याला विचारून आणि सांगून करते. हे करण्‍यातील तिची चिकाटी आणि सातत्‍य आम्‍हालाही अचंबित करते.
३ इ ६. ‘स्‍वतःची आध्यात्मिक प्रगती व्‍हावी’, अशी तळमळ असणे : वर्ष २०२२ मधील गुरुपौर्णिमेला तिची आध्यात्मिक पातळी ६९ टक्‍के झाली; परंतु या वर्षी (वर्ष २०२३ मध्‍ये) तिची आध्यात्मिक पातळी वाढली नाही. तेव्‍हा तिच्‍या मनाला ‘मी पुढील प्रगतीसाठी कुठे न्‍यून पडले ?’, अशी पुष्‍कळ तळमळ लागली. तिने अत्‍यंत तळमळीने गुरुदेवांना प्रार्थना करून सांगितले, ‘मला पुढील मार्गदर्शन मिळण्‍यासाठी कुणाला तरी पाठवा, म्‍हणजे ‘मी आणखी काय प्रयत्न करायला हवेत ?’, हे मला कळेल.’ त्‍यानंतर अकस्‍मात् आम्‍हाला ‘सद़्‍गुरु स्‍वाती खाडये भेटायला येणार आहेत’, असा निरोप मिळाला. सद़्‍गुरु स्‍वातीताईंची भेट झाल्‍यामुळे आईला पुष्‍कळ आनंद झाला. तिला वाटले, ‘माझी प्रार्थना गुरुदेवांच्‍या चरणांपर्यंत पोचली.’ तिने सद़्‍गुरु स्‍वातीताईंशी बोलून ‘आणखी कुठलेे आणि कसे प्रयत्न करायला हवेत ?’, हे जाणून घेतले.’
४. कृतज्ञता
‘आईविषयी लिहीत असतांना आम्‍हा दोघांनाही आनंद आणि चैतन्‍य जाणवत होते. अशी आदर्श आईं आम्‍हाला दिल्‍याबद्दल आणि आमच्‍याकडून तिच्‍याविषयी लिहून घेतल्‍याबद्दल श्री गुरुमाऊलींच्‍या चरणी कोटीशः कृतज्ञता !’
– श्री. विनय वसंत पानवळकर आणि सौ. नेहा विनय पानवळकर, देवरुख, जिल्‍हा रत्नागिरी. (२९.८.२०२३)
(‘वरील सूत्रे श्रीमती विजया पानवळकर या संत म्‍हणून घोषित होण्‍यापूर्वीची असल्‍याने त्‍यांच्‍या नावाआधी ‘पूज्‍य’ लावलेले नाही.’ – संकलक)