पाट्याटाकूपणा !

‘प्रतिदिन एखाद्या साधकाने तरी ‘त्याच्या चुकीसाठी ‘पाट्याटाकूपणा’ हा स्वभावदोष कारणीभूत आहे’, असे लिहिल्याचे फलकावरील चुका वाचतांना माझ्या लक्षात आले. कोणतीही कृती विचारपूर्वक आणि नियोजनपूर्वक न केल्यामुळे फलनिष्पती शून्य झाली की, ‘पाट्याटाकूपणा’ होतो, म्हणजे बहुतेक स्वभावदोषांना हा सामायिक (कॉमन) शब्द वापरला जातो. काही वेळा मला वाटले, ‘पाट्याटाकूपणा’ हा स्वभावदोष साधकांच्या अंगवळणी पडला आहे कि काय ? साधक स्वयंसूचना देऊन ‘पाट्याटाकूपणा’ या स्वभावदोषाची तीव्रता न्यून करण्यासाठी आणि ‘सावधानता’ हा गुण अंगी बाणवण्यासाठी प्रयत्न का करत नाहीत ? या संबंधी सुचलेल्या काही ओळी पुढे दिल्या आहेत.

पाट्या टाकून टाकून, दुखली माझी मान ।
पकडून आणि ओढून लांबले माझे कान ।। १ ।।

सतत असतो मनावर, अनेक गोष्टींचा ताण ।
जातो वाया वेळ, रहात नाही भान ।। २ ।।

शरीर, मन, बुद्धीवर, पाट्याटाकूपणाचा पगडा ।
ध्यानात आल्यावर मन-बुद्धीचा होतो झगडा ।। ३ ।।

विचार, भावना, वर्तनाने; जेव्हा होईन एकरूप ।
तेव्हाच येईल माझ्या साधनेला योग्य स्वरूप ।। ४ ।।

अंतर्मनात साधनेचे ध्येय ठसत नाही अजून ।
म्हणून योग्य कृती होत नाही समजून-उमजून ।। ५ ।।

पडले वळण इंद्रियांशी, कळते पण वळत नाही ।
भटकते मन इकडे-तिकडे, विचार करते काही-बाही ।। ६ ।।

पालट अजून होत नाही वृत्तीतून कृतीत ।
इतके ठासून स्वभावदोष आणि अहं भरले माझ्या प्रकृतीत ।। ७ ।।

पाट्या टाकून टाकून, पाट्यांचा ढिग पडलाय ।
अहो, पाट्यांच्या वजनाने फलकसुद्धा कललाय ।। ८ ।।

निष्क्रीयतेला बहाणे हजार, प्रतिमेचा मांडलाय बाजार ।
खंत वाटते, तेव्हा मन होतं बेजार ।। ९ ।।

आहे फक्त योग्य विचार, भावना, कृतीचा अभाव ।
पाट्या टाकून टाकून, डोक्याला हात लावून बसलोय राव ।। १० ।।

आता तरी देवा, मला तूच यातून वाचव ।
स्वभावदोष आणि अहं गाडले जातील,
याचा काहीतरी उपाय सुचव ।। ११ ।।

– श्री. कोंडिबा जाधव (आध्यात्मिक पातळी ६० टक्के, वय ७२ वर्षे), फोंडा, गोवा. (३.९.२०२२)