‘वचने’ आणि त्‍यांच्‍यानुसार नामांत होणारे पालट
सनातनचे संस्‍कृतवर आधारलेले नाविन्‍यपूर्ण मराठी व्‍याकरण !
‘संस्‍कृत भाषेपासून मराठी, हिंदी, गुजराती आदी भाषांची निर्मिती झाली. या संस्‍कृतोद़्‍भव भाषांच्‍या व्‍याकरणाचा पाया साहजिकच भाषाजननी संस्‍कृतचे व्‍याकरण हाच राहिला. परिणामी या भाषांचे व्‍याकरण शिकण्‍यासाठी संस्‍कृतचे व्‍याकरण ठाऊक असणे अनिवार्य बनले. आधुनिक काळात इंग्रजीच्‍या आक्रमणामुळे नव्‍या पिढीला संस्‍कृतवर आधारित स्‍वभाषेचे व्‍याकरण शिकणे अवघड बनले. या पार्श्‍वभूमीवर या लेखमालेमध्‍ये मराठीची स्‍वायत्तता आणि तिचे संस्‍कृतशी असलेले आध्‍यात्मिक नाते जपत व्‍याकरणाचे नियम मांडण्‍यात आले आहेत.
मागील लेखात आपण ‘व्‍याकरणातील ‘वचने’ आणि त्‍यांच्‍या संदर्भातील दोन नियम’ पाहिले. आजच्‍या लेखात त्‍यापुढील नियम पाहू.
(लेखांक १७ – भाग २)
३. नामांच्‍या वचनांमध्‍ये पालट करतांना लक्षात ठेवायचे नियम
(टीप : या विषयातील ‘३ अ’ आणि ‘३ आ’ ही सूत्रे दैनिक ‘सनातन प्रभात’च्‍या शनिवार, १४.१.२०२३ या दिवशीच्‍या अंकात प्रसिद्ध करण्‍यात आली आहेत.)
३ इ. अ-कारांत स्‍त्रीलिंगी नामांपैकी काही नामांचे अनेकवचन आ-कारांत, तर काहींचे ई-कारांत होणे : ‘काच’ हा अ-कारांत शब्‍द आहे; कारण त्‍यातील ‘च’ हे शेवटचे अक्षर ‘अ’युक्‍त आहे. आपण ‘ती काच’, असे म्‍हणतो, म्‍हणजे हा शब्‍द स्‍त्रीलिंगी आहे. अशा अ-कारांत स्‍त्रीलिंगी नामाचे अनेकवचन ‘काचा’ असे आ-कारांत होते, म्‍हणजे या नामातील शेवटचे अक्षर ‘चा’ असे ‘आ’युक्‍त होते.
आता आणखी एक उदाहरण पाहू. ‘कुर्‍हाड’ हा अ-कारांत स्‍त्रीलिंगी शब्‍द आहे. आपण ‘ती कुर्‍हाड’, असे म्‍हणतो. या नामाचे अनेकवचन ‘कुर्‍हाडी’ असे ई-कारांत होते, म्‍हणजे या नामातील शेवटचे अक्षर ‘डी’ असे ‘ई’युक्‍त होते.
अशा प्रकारे काही अ-कारांत स्‍त्रीलिंगी नामांची अनेकवचने आ-कारांत होतात, तर काही अ-कारांत स्‍त्रीलिंगी नामांची अनेकवचने ई-कारांत होतात. याची आणखी काही उदाहरणे पुढे दिली आहेत.
३ ई. आ-कारांत स्‍त्रीलिंगी नामाचे एकवचन आणि अनेकवचन सारखेच असणे : ‘अनुक्रमणिका’ हा आ-कारांत स्‍त्रीलिंगी शब्‍द आहे. आपण ‘ती अनुक्रमणिका’, असे म्‍हणतो. या आ-कारांत स्‍त्रीलिंगी नामाचे अनेकवचन ‘अनुक्रमणिका’ असेच रहाते. याची आणखी काही उदाहरणे पुढे दिली आहेत.
३ उ. ई-कारांत स्‍त्रीलिंगी नामाचे अनेकवचन या-कारांत होणे : ‘डुलकी’ हा ई-कारांत शब्‍द आहे. आपण ‘ती डुलकी’, असे म्‍हणतो, म्‍हणजे हा स्‍त्रीलिंगी शब्‍द आहे. अशा ई-कारांत स्‍त्रीलिंगी नामाचे अनेकवचन ‘डुलक्‍या’ असे या-कारांत होते, म्‍हणजे या नामातील शेवटचे अक्षर ‘क्‍या’ असे ‘या’युक्‍त होते. याची आणखी काही उदाहरणे पुढे दिली आहेत.
३ ऊ. वरील नियमाला अपवाद असणारे काही शब्‍द : अनुभूती, तरुणी, त्रुटी, भीती, मुलगी इत्‍यादी.’
(क्रमशः पुढील शुक्रवारी)
– सुश्री (कु.) सुप्रिया शरद नवरंगे, एम्.ए. (मराठी), बी.एड., सनातन आश्रम, रामनाथी, गोवा. (१६.१.२०२३)